Boek 1 post 29: pagina 450 - 454
Vandaag de laatste paragraaf van het eerste hoofdstuk van Studies over Hysterie - getiteld de Voorlopige mededeling.
En zoals in de vorige blog aangekondigd; voor wie wil vergezeld door klassieke muziek ;-). Beethoven's 7e symfonie. De in Duitsland (Bonn) geboren Beethoven (1770 -1827) leefde evenals Freud een groot deel van zijn leven in Wenen, maar 100 jaar eerder.
Nu Breuer en Freud stil hebben gestaan bij de condities waaronder een gebeurtenis tot een trauma verwordt, gaan zij weer specifiek in op de hysterie. Je zult je herinneren dat bij hysterie ook 'aanvallen' hoorden en deze ook opgewekt konden worden onder hypnose. Breuer en Freud geven aan in deze aanvallen (de stuiptrekkingen, verstarde bewegingen etc.) deels een reactie op/een herleven van het originele trauma uitgebeeld te zien en geven daar enkele voorbeelden van. Omdat de traumatische gebeurtenissen onder hypnose wel terug te halen waren (i.t.t. in de gewone bewustzijnstoestand) raakten zij er van overtuigd dat de traumatische gebeurtenissen als het ware in een zogenaamde hypnoïde bewustzijntoestand ontstaan moeten zijn (zie uitleg via link). Dit is een theorie die met name Breuer aanhangt en later door Freud niet meer gevolgd wordt en hij zal deze term ook niet gebruiken. Het zou gaan om een toestand waarin niet adequaat op een nare gebeurtenis wordt gereageerd (en deze dus niet wordt afgereageerd) en waarbij deze traumatische gebeurtenis in een onbewust deel van de psyche wordt opgeslagen. In dit proces vindt dus een splitsing, een dissociatie in het bewustzijn plaats - en deze splitsing is later terug te zien in het fenomeen van de hysterie, waarin trauma's door de bewuste psyche eveneens niet herinnerd worden maar onder hypnose wel. Men is dan weer in de hypnoïde toestand teruggebracht en ziet daarin een (uitvergroting van?) de eigenlijk reactie op het initiële trauma. Daar - onder hypnose - is ze vervolgens ook op te lossen, te herstellen, te genezen.
"Onze observaties hebben ons vaak geleerd dat een herinnering die tot dusver aanvallen had uitgelokt, dit vermogen verliest als men er onder hypnose op laat reageren en haar langs associatieve weg corrigeert. De motorische fenomenen van de hysterische aanval zijn deels te interpreteren als algemene reactievormen van het affect dat de herinnering begeleidt (zoals het trappelen met alle ledematen, waarvan de zuigeling zich al bedient), deels als rechtstreekse expressiebewegingen van deze herinnering (...)." (p. 451-452)
Zij besluiten dit eerste deel van hun boek met het genezend effect van hun psychotherapie te noemen, maar hieraan zal - na de ziektegeschiedenissen die eerst volgen - nog een apart hoofdstuk gewijd worden.
Ik lees tegelijk met dit hoofdstuk ook het boek Hysterie - Psychoanalytische beschouwingen (J. Dirkx en W. Heuves redactie) om inzicht te krijgen in wat nu nog over is gebleven van de theorie over hysterie zoals hij voor het eerst door Breuer en Freud verkondigd werd. Een lezer vroeg mij niet geheel onterecht of niet veel van deze theorie inmiddels achterhaald is. Daar konden we natuurlijk in de boeiende documentaire over Freud al één en ander over horen. Niet te vergeten past Freud in de jaren na het verschijnen van dit boek zijn theorie nog geregeld aan en volgen er ook nieuwe theorieën over het ontstaan van hysterie van zijn hand (o.a. die van het Oedipuscomplex). Maar het in het vorige blog beschreven proces van het ontstaan van trauma lijkt me nou juist niet verouderd. Mensen maken nog altijd trauma's (grote en kleine) mee, en de neiging nare gebeurtenissen te onderdrukken lijkt me onveranderd een menselijke neiging.
Willem van Tilburg schrijft in het bovengenoemde boek (Hysterie - Psychoanalytische beschouwingen):
"De opvatting, dat na Charcot de hysterie verdwenen zou zijn berust voornamelijk op de waarneming dat de spectaculaire, theatrale uitingsvormen minder lijken voor te komen. Maar de minder spectaculaire vormen, die men vroeger met de term 'petite hysterie' aanduidde, vindt men in haast epidemische vorm terug in veel gevallen van chronische vermoeidheid, post-whiplashsyndroom, burn-out, posttraumtische stressstoornis en dergelijke." (p. 25)
Met name bij het lezen van het stuk van gisteren (zie vorige blog) moest ik geregeld denken aan de overeenkomsten tussen het ontstaan van de hysterie en het ontstaan van de posttraumatische stressstoornis en de somatoforme stoornissen (pijnstoornissen en somatisch onverklaarde klachten zoals o.a. chronisch vermoeidheidssyndroom). Maar zijn niet veel meer psychische problemen op dit principe terug te voeren, op onverwerkte en/of verdrongen gebeurtenissen uit de kindertijd? Dit uitgangspunt is toch ook waar een groot aantal van de psychotherapieën (met uitzondering van de cognitieve gedragstherapie) op gebaseerd zijn. De uitingsvorm van de symptomen is wel degelijk veranderd; men ziet tegenwoordig nauwelijks meer patiënten met hysterie-symptomen, maar zoals hoogleraar Paul Verhaeghe attendeert veranderen symptomen en stoornissen mee met de tijd(-sgeest). De vraag is of de etiologie ook mee verandert met de tijd. Ontstaan de hedendaagse stoornissen door fundamenteel andere factoren dan dat de stoornissen van 100 jaar geleden ontstonden? Het lijkt me aannemelijk van niet. Vermeldenswaardig is overigens de terugkeer van de behandelmethode die Breuer en Freud hier in eerste instantie gebruiken (de hypnose). Geloof het of niet, maar hypnotherapie maakt opnieuw opmars, weliswaar in een soort lightvorm - het doet mij meer aan een ontspanningsoefening denken dan aan hypnose (met inbegrip van de hypnotische suggestie). Desalniettemin doet het in notabene ziekenhuizen zijn intrede. Toch een wereld die altijd ver van de 'alternatieve' geneeswijzen - waar hypnose lang in de verdomhoek heeft gezeten - heeft afgestaan.
Zie hier: de actuele documentaire van 2Doc Hypnose op recept, terug te kijken op Uitzendinggemist.
Ik loop hier maar wat te gissen...en heb niet echt de tijd om hier een heel epistel over te schrijven. Deze blogs zijn maar kort en geven me ook niet de tijd daar eens zinnig over na te denken. Als ik het boek Studies over Hysterie uit heb zou het wel interessant zijn het bovengenoemde boekje over hysterie eens in een blog samen te vatten, om wat meer duidelijkheid te krijgen over dit vraagstuk. Kan iemand nog andere opvattingen hierover aandragen? Welk deel van Freud's theorie over hysterie en het ontstaan van trauma achten jullie (nog) actueel?
